NCERT History class 6th ( chapter-1 our past) NCERT ਇਤਿਹਾਸ ਕਲਾਸ 6ਵੀਂ (ਅਧਿਆਇ-1 ਸਾਡਾ ਅਤੀਤ)

 ਅਧਿਆਇ 1 ਕੀ, ਕਦੋਂ, ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ?  

      ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਸ਼ਾਸਕਾਂ, ਵਪਾਰੀਆਂ, ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਕਾਰੀਗਰਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਕਿਹੜੀਆਂ - ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਨਾਟਕ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। 

 ਲੋਕ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ?

ਨਕਸ਼ਾ 1 (ਪੰਨਾ 2) ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਓ  ਕਈ ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।  ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਕੁਸ਼ਲ ਖਾਦ ਸੰਗਰਾਹਕ ਸਨ ਜੋ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੌਲਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਨ।  ਉਹ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਇੱਥੋਂ ਜੜ੍ਹਾਂ, ਫਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੰਗਲੀ ਉਤਪਾਦ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਸਨ।  ਉਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। 

      ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਣਕ ਅਤੇ ਜੌਂ ਵਰਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।ਉਹ ਭੇਡਾਂ, ਬੱਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗਾਵਾਂ ਵਰਗੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦੇ ਸਨ।ਇਹ ਲੋਕ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਗਾਰੋ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿੰਧਿਆ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਓ। ਇਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਸਨ। ਜਿੱਥੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚੌਲ ਉਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਉਹ ਵਿੰਧਿਆ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਨ। 

                       (ਨਕਸ਼ਾ 1) 

               

       (ਨਕਸ਼ਾ 1) ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ (ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਨੇਪਾਲ ਭੂਟਾਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ) ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਈਰਾਨ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਰਗੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।  ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਇੱਕ ਮਹਾਂਦੀਪ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੰਡੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ, ਇਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ (SIE) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਿੰਧ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।  ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।  ਲਗਭਗ 4700 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਕੁਝ ਮੁਢਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਧੇ-ਫੁੱਲੇ ਸਨ।  ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਲਗਭਗ 2500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।  

     ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਤੰਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਓ।  ਗੰਗਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ 'ਮਗਧ' (ਅਜੋਕੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।  ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।  ਅਜਿਹੇ ਰਾਜ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।

    ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।  ਕਈ ਵਾਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਰਗੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ, ਪਹਾੜੀਆਂ, ਰੇਗਿਸਤਾਨਾਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਜੋਖਮ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।  ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰੀ ਲੋਕ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਕਾਰਨ।  ਕਈ ਵਾਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੂਜੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।  ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਪਾਰੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਕਦੇ ਕਾਫਲਿਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਕਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।  ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਰੂ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ-ਸ਼ਹਿਰ ਜਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।  ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਘੁੰਮਦੇ ਵੀ ਸਨ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ।

 ਅੱਜ ਲੋਕ ਯਾਤਰਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ?

         ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਦੇਖੋ।  ਪਹਾੜੀਆਂ, ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਇਸ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਭਾਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਜੋ ਚਾਹੁਣ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ।  ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਗਏ।  ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਕੀਤਾ ।  ਕਈ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਪੱਥਰ ਬਣਾਉਣ, ਸੰਗੀਤ ਬਣਾਉਣ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ :-

ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।  ਭਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਸਿੰਧੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਆਪਣੇ ਐਟਲਸ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਸ ਲੱਭੋ.  ਲਗਭਗ 2500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਆਏ ਈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਸਿੰਧ ਨੂੰ ਹਿੰਦੋਸ ਜਾਂ ਇੰਡੋਸ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।  ਭਰਤ ਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।  ਇਸ ਸਮੂਹ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮੁਢਲੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰਚਨਾ (ਲਗਭਗ 3500 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ) ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ।  

ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਨਾ ਹੈ? 

ਅਸੀਂ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨਾ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹੱਥੀਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।  ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ‘ਮੈਨੁਸਕ੍ਰਿਪਟ’ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੈਨੂਸਕ੍ਰਿਪਟ’ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੈਨੂਸ’ ਭਾਵ ਹੱਥ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇਹ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅਕਸਰ ਪਾਮ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਜਾਂ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਗ ਰਹੇ ਭੂਰਜ ਨਾਮਕ ਦਰੱਖਤ ਦੀ ਸੱਕ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਭੋਜਪਤ੍ਰ ਉੱਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਾਮ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਖਰੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਨਾ 

ਇਹ ਖਰੜਾ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਕਿਤਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਖਜੂਰ ਦੇ ਪੱਤੇ ਕੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।  ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਬਿਰਜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਸੱਕ ਤੋਂ ਬਣੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖਰੜਿਆਂ ਨੂੰt ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖਾ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ।  ਫਿਰ ਵੀ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।  ਅਕਸਰ ਇਹ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਂ, ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਆਦਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮਹਾਂਕਾਵਿ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਵੀ ਹਨ।  ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।  ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲ ਵਿੱਚ ਹਨ।  ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਸਨ।  

           ਅਸੀਂ ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।  ਅਜਿਹੇ ਲੇਖ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਧਾਤ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਖ਼ਤ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।  ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਕਰਿਆ ਕਿ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਣ, ਪੜ੍ਹ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਸਕਣ।  ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜਿਆਂ-ਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਵੀ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।  ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਅਕਸਰ ਹਾਕਮ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।  

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਖ਼ਤ ਸਤਹ 'ਤੇ ਲਿਖਣ ਦੇ ਕੀ ਫਾਇਦੇ ਸਨ?  ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਈਆਂ? 

 

ਲਗਭਗ 2250 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਇਹ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਜੋਕੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੰਧਾਰ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਸ਼ੋਕ ਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।  ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸ਼ਾਸਕ ਬਾਰੇ ਅਧਿਆਇ 8 ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੋਗੇ।  ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।  ਲਿਪੀਆਂ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।  ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਬੋਲਦੇ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।  ਇਹ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਯੂਨਾਨੀ ਅਤੇ ਅਰਾਮੀ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਿਪੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।

       ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਇੱਟ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ, ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।   ਸੰਦ, ਹਥਿਆਰ, ਭਾਂਡੇ, ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਸਿੱਕੇ ਲੈਣ ਲਈ ਉਹ ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਵਸਤੂਆਂ ਪੱਥਰ, ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।  ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

 ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ: ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਭਾਂਡਾ ਅਜਿਹੇ ਭਾਂਡੇ 4700 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ।

  ਸੱਜਾ: ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਅਜਿਹੇ ਸਿੱਕੇ ਲਗਭਗ 2500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸਨ।  ਇਹ ਸਿੱਕਾ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ? 

    ਪੁਰਾਤੱਤਵ, ਜਾਨਵਰ ਚਿੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਭਦੇ ਹਨ , ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕੀ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਬਚਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣੇ ਅਤੇ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਜਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਜਲੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

 

     ਖਰੜੇ, ਰਿਕਾਰਡ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ੍ਰੋਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਤੀਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਰੋਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਪੜਨਾ ਬਹੁਤ ਰੌਚਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅਤੀਤ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਜਾਸੂਸਾਂ ਵਾਂਗ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰਾਗ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਕੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।  

ਅਤੀਤ, ਇੱਕ ਜਾਂ ਕਈ? 

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਅਤੀਤ 'ਤੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ?  ਇੱਥੇ ‘ਅਤੀਤ’ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਵਚਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅਤੀਤ ਦਾ ਵੱਖਰਾ - ਵੱਖਰਾ ਅਰਥ ਸੀ।  ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਪਸ਼ੂਪਾਲਕ ਜਾਂ ਕਿਸਾਨ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹਨ।  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ - ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ  ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। 

ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਲੲੀ  ਮੱਛੀਆਂ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਅਤੇ ਫਲ -ਫੁੱਲ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਅਜਿਹਾ ਭੇਦ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। 

      ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭੇਦ ਦੇ ਇਲਾਵਾ.  ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਾਕਮ ਕੋਲ ਖਾਤੇ ਸਨ - ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦਰਜ ਕਰਦੇ ਸਨ।  ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।  ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ, ਮਛੇਰਿਆਂ, ਸੰਗ਼ਰਾਹਕ , ਕਿਸਾਨਾਂ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਕਾਂ ਵਰਗੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਲਗਭਗ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਜਾਣਨਾ ਬਾਕੀ ਹੈ।   

● ਤਾਰੀਖਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ - ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਤਾਰੀਖ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿਤੀ, ਮਹੀਨਾ, ਸਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 2000 ਜਾਂ ਇਸ ਤਰਾ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦਿਨ ਦੱਸਾਂਗੇ। ਸਾਲ ਦੀ ਇਹ ਗਨਣਾ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਕ ਯੀਸੂ ਮਸੀਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਤਰੀਕ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਕ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਾਲ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਹੈ। ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਕਹਿਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬਾਦ ਤੋਂ ਹੈ। ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਬੀ.ਸੀ  (ਜੋ ਮਸੀਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ 2000 ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਵਾਂਗੇ। 

                 ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਤਾਰੀਖਾਂ    

        ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ BC (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਈ. ਪੂ. ) ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ 'ਮਸੀਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ' (BC)।  ਕਈ ਵਾਰ ਤੁਸੀਂ ਈ.ਡੀ. ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋ।  (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਈ.) ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।  ਇਹ ਦੋ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਐਨੋ ਡੋਮਿਨੀ' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸਾਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

  ਕਈ ਵਾਰ ਏ.ਡੀ.(AD) ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੀ.ਈ.(CE)  ਅਤੇ ਬੀ.ਸੀ.(BC) ਦੀ ਬਜਾਏ ਬੀ.ਸੀ.ਈ.(BCE) ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਸੀ.ਈ  ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 'ਕਾਮਨ ਏਰਾ' ਅਤੇ ਬੀ.ਸੀ.ਈ.  ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਆਮ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ'।  ਅਸੀਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।  ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ।  

    ਕਈ ਵਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਬੀ.ਪੀ (BP) ਅੱਖਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ' (ਮੌਜੂਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ) ਹੈ।  

     

        ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸਖ਼ਤ ਸਤਹਾਂ 'ਤੇ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।  ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ।  ਸਾਰੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਲਿਪੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।  ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਿਪੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ।  ਵਿਦਵਾਨ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੀ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ? ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।  

            ਇਸ ਅਣਜਾਣ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ ਮਿਸਰ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਲਗਭਗ 5000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।  

  ਮਿਸਰ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਰੋਸ਼ੇਟਾ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਹੈ।  ਇੱਥੋਂ ਇੱਕ ਉੱਕਰਿਆ ਪੱਥਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਿਪੀਆਂ (ਯੂਨਾਨੀ ਅਤੇ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮਿਸਰੀ ਲਿਪੀ) ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹੈ।  ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਯੂਨਾਨੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਸਨ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਥੇ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਛੋਟੇ ਫਰੇਮ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ।  ਇਸ ਨੂੰ 'ਕਾਰਤੂਸ਼' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਯੂਨਾਨੀ ਅਤੇ ਮਿਸਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੱਖ ਕੇ ਮਿਸਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ।  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇੱਥੇ ਅੱਖਰ L ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਅੱਖਰ A ਲਈ ਇੱਕ ਚਿੜੀ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ।  ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਸਨ। 

# ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ( 8000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ) 

# ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ( 4700 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ )

 # ਗੰਗਾ ਘਾਟੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ , ਮਗਧ ਦਾ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ( 2500       ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ )

#  ਵਰਤਮਾਨ ( ਲਗਭਗ 2000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ )